Als je het wil zien, zie je het overal. Onkruid. Woorden die met “on” beginnen, ontkennen het woord dat erop volgt. Een onwillig iemand wil niet, iets dat onwaarschijnlijk is zal waarschijnlijk niet gebeuren, als je je onzeker voelt voel je je niet zeker. Maar willen we met onkruid zeggen dat het geen kruid is? Nee, we bedoelen nog iets anders. “On” duidt hier op afkeuring, denk aan woorden als onweer, ondier of onmens. Onkruid is een kruid dat wordt afgekeurd. Dus, of een soort plant tot het onkruid wordt gerekend bepalen we zelf, dat zit in ons hoofd. Wat de een onkruid vindt, is voor de ander een mooie plant om van te genieten.
In mijn tuin staat een mooi voorbeeld van onkruidwillekeur: de ruige anjer. Dit is een in Nederland zeldzame soort anjer. De kleine paarsroze bloemen komen na elkaar uit een bladschede tevoorschijn. De ruige anjer is in ons land zo zeldzaam dat hij op de rode lijst van beschermde plantensoorten staat. In onze regio komt hij voor, maar is sterk achteruit gegaan. Je kunt er echter zaad van kopen in de gespecialiseerde zaadhandel. Dat deed ik en ik zaaide het uit in onze natuurtuin. Dat is het deel van onze tuin waarin we zoveel mogelijk op natuurlijke wijze bloemrijke graslanden ontwikkelen. We helpen soorten die er niet vanzelf komen een handje door ze te zaaien. Vaak komen ze niet op, dan is het nog niet geschikt of het weer is ongunstig om te kiemen. Maar de ruige anjer kwam op en bloeide. En produceerde zaad. De soort breidde zich uit in de natuurtuin. Elk jaar weer bloeien er tientallen ruige anjers. We genieten ervan: deze soort is allesbehalve onkruid, we zijn er juist heel blij mee.
Maar wat gebeurde er? Er kwamen wel eens uitgebloeide en afgeknipte stengels van de ruige anjer op de composthoop. Bijvoorbeeld doordat ik de composthoop afdek met hooi. Met dat hooi kwam wel eens wat zaad mee, en dat kwam dan met de gerijpte compost op de groentebedden. De ruige anjer bleek onze moestuin ook heel prettig te vinden. Hij komt overal op, in de percelen met groente of bij de frambozen en aardbeien. Op de foto staat een groepje jonge planten die dit jaar zijn gekiemd en volgend jaar gaan bloeien, net naast de frambozen. Zijn we daar blij mee? Soms. De ruige anjer mag blijven staan als hij niet in de weg staat. Bij de frambozen geen probleem. Maar elk jaar weer ruk ik tientallen jonge plantjes van deze rode lijst soort tussen de groenteplanten uit. Daar vind ik de soort onkruid, hij woekert erop los en verdringt mijn kwetsbare groenteplantjes.
Kent u ook van die voorbeelden van plantensoorten die u op de ene plaats als onkruid uitrukt, want daar ongewenst, en op de andere plaats juist als bijzonderheid koestert? Het fijne van zo’n voorbeeld is dat het laat zien dat onkruid in ons hoofd zit. Wij bepalen of een bepaalde plant op een bepaalde plaats onkruid is. Dat betekent dat we ook kunnen besluiten dat een bepaalde plant in onze tuin of oprit geen onkruid is, en dat hij niet per se weg hoeft, en zeker niet met gif bestreden hoeft te worden. Voor het onkruidprobleem in onze tuin bestaat een eenvoudige remedie: besluiten dat onkruid geen onkruid is, dan heb je er ook geen last meer van.
Dit bericht is geschreven door Paul Opdam voor de rubriek 'Uitgelicht' in de Van Schans tot Wildbaan, oktober 2019. In deze rubriek vestigt Paul Opdam onze aandacht op bijzondere verschijnselen uit het rijke landschap in en rond Leuvenheim. Paul woont aan de Hoofdstraat en is van beroep landschapsecoloog. Tot aan zijn pensionering werkte hij als hoogleraar in Wageningen. Hij maakt deel uit van het Landschapsnetwerk Brummen. Meer weten over het Brummens landschap? Kijk op www.landschapsnetwerkbrummen.nl.